In Felix Meritis in Amsterdam is op maandagavond 9 mei 2022 de Libris Literatuur Prijs toegekend aan Wormmaan van Mariken Heitman, een complexe roman over ecologie en identiteit.
Zopas is de Libris Literatuur Prijs voor de 29ste keer uitgereikt. De prijs, die al sinds 1994 bestaat, is een van de meest begeerde literaire onderscheidingen van het Nederlandse taalgebied. De jury werd dit jaar aangevoerd door Ahmed Aboutaleb, de burgemeester van Rotterdam, en bestond verder nog uit Katja de Bruin, Femke Essink, Alicja Gescinska en Theo Hakkert. Na de samenstelling van een longlist van achttien titels kwamen zij tot de volgende shortlist van zes titels:
- Willem die Madoc maakte van Nico Dros
- Wormmaan van Mariken Heitman
- De Mitsukoshi Troostbaby Company van Auke Hulst
- De atlas van overal van Deniz Kuypers
- Onze kinderen van Renée van Marissing
- Aleksandra van Lisa Weeda
Eén titel werd uiteindelijk bekroond als de beste oorspronkelijk Nederlandstalige roman van het voorbije jaar: Wormmaan van Mariken Heitman. Het is nog maar de tweede roman van Heitman (°1983), die naast haar literaire activiteiten werkt als tuinder en docent groententeelt – een bijzonder beroep dat ook zijn invloed heeft uitgeoefend op Wormmaan. De roman vertelt namelijk het verhaal van Elke, een ‘zaadveredelaar’ die experimenteert met een vergeten erwtenras. Ze probeert het tweeslachtige ras terug te brengen naar zijn ‘oervorm’. Die fascinatie vormt een parallel met Elkes eigen (gender)identiteit: ze worstelt met het vrouwelijke rolpatroon dat de maatschappij aan haar opdringt. Zoals de mens de natuur naar zijn hand heeft gezet, wordt zij bepaald door de ideeën die bestaan over wat ‘mannelijk’ en ‘vrouwelijk’ is. Elke wil dan ook maar wat graag terug naar haar eigen ‘kern’, naar haar werkelijke ‘ik’, zoals ze dat ook probeert te realiseren voor de erwt.
De roman bevat daarnaast nog een tweede verhaallijn die interessante parallellen vertoont met de eerste: die van Ra, een androgyne vrouw die negenduizend jaar geleden leefde, toen de landbouw pas werd uitgevonden door de mens. Daardoor vertelt Wormmaan een verhaal ‘dat tegelijk hedendaags is én de geschiedenis van de mensheid omspant’, aldus het juryrapport, en ‘dat qua vorm, inhoud en denkkracht zijn gelijke niet heeft’. De jury legt dat als volgt uit:
‘Wormmaan is een verbluffend rijke ideeënroman die lijkt te draaien rond de gedachte dat de mensheid blind is voor de eigen vormingskracht. We geloven dat er een natuurlijke orde is en laten ons daardoor leiden, maar we vergeten dat we die orde zelf hebben aangebracht. Anders gezegd: ook de biologische groentes die wij als natuurlijk zien, zijn het resultaat van negenduizend jaar menselijk ingrijpen. Als we dat voor onze erwten kunnen inzien, waarom is dat voor gender dan zo moeilijk? Je voelt de plaatsvervangende beklemming wanneer Heitman laat zien wat een dagelijkse worsteling het voor Elke is om niet te voldoen aan de verwachtingen die de buitenwereld van een vrouw heeft, om op een zeker moment maar rijst te gaan eten omdat de bakker je stug met “jongeman” blijft aanspreken.’
De roman is, aldus de jury, een ‘triomf van literaire verbeeldingskracht’ die zich kritisch toont voor onze omgang met de natuur én met de menselijke identiteit(en). Heitman wordt geprezen voor haar ‘groot intellect, psychologisch inzicht en literair meesterschap’ en omdat ze het de lezer allesbehalve makkelijk maakt, wat in de woorden van de jury een ‘verademing’ is: ‘Ze daagt ons uit de hersenen te laten kraken; het boek is filosofisch zonder nodeloos zwaarwichtig te zijn.’
Heitman krijgt voor haar winst een bedrag van 50.000 euro. Alle genomineerden van de shortlist ontvangen 2.500 euro. De uitreiking kan je hier (her)bekijken.
